GLOGOVAC U PROŠLOSTI

“OTPLOVITI U PROŠLOST, DALEKU ILI
BLISKU I TRAŽITI PO NJOJ ALEMOVA ZRNA,
PA IH ONDA NIZATI, SVE U JEDNU NISKU –
KAKO JE TO DIVNO.
BLAGO ONOM KOJI TAKO SVIJETLIH
ZRNA NAJVIŠE IZBROJI.”
D. M. Jovanović

Glogovac je malo sembersko selo sa 132 kuće i 549 stanovnika, po popisu iz 1981. godine. Od Bijeljine je udaljeno oko 7 km. Sjeverno od Glogovca je selo Pučile, istočno Čardačine, jugoistočno Kojčinovac, južno Modran a nešto dalje i zapadno Suho Polje. Veći dio naselja smješten je na posljednjim padinama planine Majevice, koja tu prelazi u ravan Semberije. Na toj ravni smještena je familija Perković.

Glogovac je jedno od brojnih naselja u Semberiji, do sad s etnološkog stanovišta neispitano i neobradjeno u etnološkoj literaturi. Neke podatke o prošlosti ovog kraja možemo saznati iz istraživanja Filipović dr Milenka i Kajmaković dr Radmile. Na osnovu tih radova može se zaključiti da je Semberija bila naseljena još u vrijeme mladjeg željeznog doba.*1)

Isti izvori tvrde da su ovi krajevi za rimske uprave pripadali Panoniji. Neispitani materijalni ostaci (dijelovi polupane keramike, nakit i novčići) koji se povremeno izoravaju na njivama ispod Brda i prilikom kopanja temelja za gradjevine, ukazuju da je na ovom prostoru bilo naselje i prije doseljavanja Perkovih sinova. Na to ukazuje i dobro očuvan stećak kod groblja u Kojčinovcu, koji se pripisuje timaru kneza Kojčina iz 1548. godine, po kome je ovo selo i dobilo ime.

U vrijeme Porifirogenita, vizantijskog vladara, pa sve do XII vijeka ovaj kraj je u zajednici sa Srbijom, da bi poslije toga pripao Madjarima.*2)

Urošev sin Stefan Dragutin je ovaj kraj dobio u miraz svoje žene od Madjara, u vremenu od 1284. do 1314. godine. U tom periodu je gradjen manastir Tavna. Nakon Dragutinove smrti ponovo je pod Madjarima do 1322. godine, od kada je u sastavu bosanske države do 1412. godine. Tada je ponovo zauzima Ugarska država. Preovladjuje mišljenje da su Turci konačno zauzeli ove krajeve poslije pada Beograda i Šapca 1521. godine.*3) Od tada nastaje duži period nemira i krvoprolića u Semberiji. Na te dogadjaje imao je uticaj i njen granični položaj na Drini i Savi. Iz tih razloga narod je napuštao ove krajeve i bježao u: Mačvu, Srem, Slavoniju i Bačku, o čemu postoje istorijski dokazi. Turske vlasti su krajem XV vijeka naselile novo stanovništvo u južnim krajevima zvorničkog sanxaka, jer su ovi krajevi bili rijetko naseljeni. To zaključujemo iz prvog popisa stanovništva iz 1533. godine kada je u Semberiji samo četiri naseljena mjesta sa ukupno 55 kuća obuhvaćenih porezom (Mirkovac ili Batković, Čukujevići, Grm, Selište i Četvrtkovište-Bijeljina), o čemu piše Hanxić. U popisu stanovništva iz 1548. godine broj naselja povećan je sa 17 na 752 domaćinstva, što dovodi do zaključka da se stanovništvo vraća u ranija prebivališta ili doseljava. Taj popis navodi i timar (feudalno dobro) kneza Kojčina vrijednosti 500 akči (sitan turski srebrni novac). Iz tog vremena je i naselje Čukujevići sa mahalama Podlužje i Modran.

Ivić A. navodi da je u vremenu od 1688. do 1689. godine preseljen znatan broj domaćinstava u Srem i Slavoniju,*4) te možemo pretpostaviti da je medju njima bilo i stanovnika iz susjedne Semberije.

Za vrijeme austrijske okupacije od 1718. do 1939. godine veliki broj stanovnika se iseljava iz dvadeset naselja uz Savu, a koja je ova dobila Požarevačkim mirom. U ta sela Austro-Ugarska naseljava 100 domaćinstava “graničara” Šizmatika iz Rače.*5) Tom okupacijom Austro-Ugarska je obuhvatila područje cijele Semberije, što se dokazuje skicom tzv. Vojne krajine, austrijskog kartografa, radjene 1718. godine. Po ovoj skici, granica Krajine je povučena od rijeke Drine preko sadašnjeg naselja Glavičora prema rijeci Janji u Modranu, te sjeverno padinama Majevice prema selu Obarska, odnosno prema rijeci Savi, niz koju je južno oko 5 km od rijeke, sve do ušća Une,postavila svoje granične kule obilježene rednim brojevima. Stražarska kućica bila je pod brojem 4 oko 2 km od Janje, u sadašnjem selu Kojčinovac, vjerovatno na putu prema Bijeljini. U to doba Glogovac je bio pod šumom, kako ga je predstavio na slici kartograf.
(Vidi skicu Karta Bosne).

Po popisu Beogradske mitropolije iz 1735. godine, Ruvarac navodi zanimljive podatke o broju domaćinstava u pojedinim selima. Tada je Brodac imao 72, Bijeljina 70, Dvorovi 21 i Batković 13 kuća.*6) Na osnovu ovog popisa zaključujemo da su ovi krajevi bili rijetko naseljeni, te se za taj period navodi doseljavanje iz Hercegovine i Crne Gore, kada je doselio i Perko.
Na osnovu istraživanja Gavrilovića S. može se zaključiti da je do kraja XVIII vijeka bilo više iseljavanja i doseljavanja u ove krajeve. Posebno su značajne 1807. i 1809. godina, za vrijeme prvog srpskog ustanka, kada se u Mačvu iselilo nekoliko hiljada stanovnika. O tome piše Vaso Čubrinović.*7)

Zabilježeno je da je u periodu od 1812. do 1823. bilo nekoliko sušnih i poplavnih godina. One su donijele epidemiju kuge, od koje je narod bježao napuštajući selišta. Posebno je zapamćena 1816. godina po velikoj suši, a u toku ljeta po gradu (tuči), koja je potpuno uništila ljetinu i pobila sitnu stoku i perad. Nakon te godine nastupila je glad i nove epidemije, medju kojima je tzv. španjolska groznica. U oskudici hrane stanovništvo je jelo korijenje i travu i ribu iz zagadjenih bara. To je uticalo na pomor stanovništva sve do 1848. godine, kada se broj stanovnika izjednačio sa brojem iz 1815. godine.

Tih godina raja nije mogla da plaća obaveze begu, pa je 1847. godne novopostavljeni vezir, Tahir paša, proglasio u Travniku ukidanje beglučenja. Umjesto te obaveze, Tahir-paša je omogućio begovima da sami odredjuju visinu davanja svojim podanicima. Begovi uvode još veće obaveze za raju – trećinu, a caru se i dalje plaćao harač i za djecu u povoju. Zbog sušnih godina od 1852. do 1854. godine i velikih obaveza, u narodu se osjećalo nezadovoljstvo još od 1852. godine. Zbog toga je 1854. godine raja Semberije i Posavine uputila peticiju caru u Stambol. Što se tiče carskog poreza, raja je u peticiji govorila da im nikada nije bio pretežak, ali to nije i sa trećinom, “koja nam sve ote”. “Morat će čovjek dijete prodati da porodicu prehrani”, navodi se u peticiji. Ozlojadjeni begovi ovom peticijom uvode 1857. godine još nove obaveze (porez na krmače). Obaveza se plaćala i na osnovu procjene koliko će krmača oprasiti. Tako je procjenjivano da će svaka oprasiti po desetoro prasadi, a za svako prase porez se morao platiti po jedan groš. Zbog ovakvog stanja semberska raja se žali Kuršid-paši u Tuzli. Tada knez Tomo iz Bijeljine paši reče: “Preteški je zulum trećine, desetine, krčmarije i žirovnine”. NJihovi zahtjevi nisu ispunjeni, pa je to dovelo do poznate bune 1858. godine, o kojoj piše Longin.*8)

Poslije neuspjelih pobuna popa Jovice Ilića 1834. godine, prote Steve Avramovića iz 1858. godine (uz podršku kneza Tome iz Bijeljine) te hercegovačkog ustanka 1875. godine, počele su turske odmazde, zbog kojih se veliki broj stanovnika seli u Srbiju. U toku austro-ugarske okupacije počela su veća iseljavanja stanovništva, jer je započeo otkup begovske zemlje. Zemlja se mogla otkupljivati u ratama. Otplatom posljednje rate 1892. godine zemlja je uknjižena na ime novog vlasnika koji je obradjuje. U to vrijeme, pored zemljoradnje, počinje da se razvija trgovački kapital stokom. Austrijske vlasti su strogo kontrolisale kretanje trgovaca u namjeri da ih onemoguće da uspostavljaju trgovačke veze sa Srbijom. Ove kontrole su postale rigorozne nakon sarajevskog atentata na Frannju Ferdinanda 28. juna 1914. godine i hapšenja atentatora, Gavrila Principa. Vlasti su doznale da je on sa svojim istomišljenicima Drinu prešao kod Johovca i Batra, gdje su ih prihvatili Cvijetin Bobar i njegovi mještani. Zbog te saradnje vojska je pojačala kontrolu na granici prema Srbiji, a Batar iselila u Trnovu.

Izbijanjem prvog svjetskog rata 1914. godine okupatorske vlasti su mobilisale sve sposobne stanovnike sa ovog područja, pa i iz naše familije. U ratovima sa Rusima i Italijanima mnogi su izginuli, medju njima i Perkovići. Bosancima su odredjivana najteža ratišta, pa su mnogi od njih prebjegli na suprotnu stranu. Od takvih bjegunaca formirani su dobrovoljci za solunski front i borbe do protjerivanja okupatora. Po stvaranju Kraljevine Jugoslavije, značajan je akt o agrarnoj reformi iz 1919. godine, kojim se konačno završava feudalni sistem na selu. Siromašni seljaci nisu imali novca da otkupe zemljište koje su obradjivali i ona dolaze u vlasništvo bogatih zemljoradnika. Tada se seosko stanovništvo i dalje raslojava na tri sloja: bogati zemljoradnici “gazde”, srednje imućni i široki krug seoske sirotinje – “nadničara”. U periodu izmedju prvog i drugog svjetskog rata najimućniji zemljoradnici bave se trgovinom na malo i veliko, te se u svakom selu otvaraju dućani mješovitom robom. Takvom trgovinom bavio se i Iljo Vasilijin u “dućanu” koji je otvorio u kući Dike Pajkina, te Djojo Filipov, Milan Stankin i Rado Lukin. Trgovinom stoke nešto više su se bavili Vlado Filipov, Rajko Djurin i drugi, o čemu će biti više podataka.

Sve nedaće i stradanja drugog svjetskog rata osjetili su Perkovići kao i drugi stanovnici ovoga kraja. Bratoubilačka borba nije mogla biti izbjegnuta. Godine 1941. skoro svi odrasli muškarci, koji su se zatekli u vojsci tretirani su kao ratni zarobljenici i ostali su u NJemačkoj do kraja rata, obavljajući teške fizičke radove. Tokom 1941. i 1942. godine ustaške vlasti odvode preostale Perkoviće u Jasenovac i druge logore, gdje im se gubi svaki trag. U selu ostaju nemoćni starci, žene i djeca sa nekoliko zdravih i sposobnih muškaraca, koji su se na vrijeme sklonili od hapšenja. Za vrijeme, dok su odrasli i sposobni muškarci bili u ropstvu ili partizanskim jedinicama, do izražaja dolazi snalažljivost žena, koje zajedno sa omladinom preuzimaju znatan dio poslova, ne samo u kući već i na njivama.

1) Kajmaković dr Radmila: Etimološka monografija Semberije, Sarajevo, Glasnik zemaljskog muzeja , 1974. str.10
2) Ćorović V. : Teritorijalni razvoj bosanske države u srednjem vijeku, Glas SAN CLVII, Beograd, 1935. str. 10
3) Dr A. Hanxić: Postanak i razvitak Bijeljine u XVI vijeku,
Prilozi za orijentalnu filologiju XII – XIII, Sarajevo 1965. str. 47
4) Ivić A.: Istorija Srba u Vojvodini, Novi Sad, 1929. godine
5) Bodenstein G.: Povijest naselja u Posavini godine 1718. do 1739., Glasnik Zemaljskog muzeja, Sarajevo, 1907. godine
6) Ruvarac D.: Mitropolija beogradska oko 1735. godine, Spomenik SAN XLII, II, Beograd 1905.
7) Čubrilović V.: Bosansko Podrinje i prvi srpski ustanak, Beograd 1936. godine
8) Longin, episkop Zvorničko – tuzlanski: Buna u Posavini 1858., Beograd , 1959. godine, Spomenica povodom osamdesetogodišnjice okupacije BiH